جن موجودی است که از حس، پنهان است و  دارای عقل و قدرت است

از آیات قرآن استفاده می ‏شود که آنها مکلّف به تکالیف الهی‌اند.
درباره ی جن افسانه ‏ها و داستان‏های خرافی بسیاری ساخته ‏اند، ولی اصل وجود آن و صفات ویژه‏ای که در قرآن برای جن آمده، مطلبی است که هرگز با علم و عقل مخالف نیست.
جن‏ها مانند انسان‏ها دارای دو گروهند: مؤمنان صالح و کافران سرکش.
ویژگی‏های ذیل در مورد جن، از آیات قرآن استفاده می ‏شود:
1- موجودی است که از جنس آتش (لطیف وانعطاف پذیر)آفریده شده، بر خلاف انسان که از خاک (روحی که ممزوج با تن خاکیست وبدون ابزار مادی در این دنیا عاجز است)آفریده شده.(1)
2- دارای علم و ادراک و تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال است.(2)
3- دارای تکلیف و مسئولیت است.(3)
4- گروهی از آن‏ها مؤمن صالح و گروهی کافرطالح اند.(4)
5- دارای حشر و نشر و معادند.(5)
6- قدرت نفوذ در آسمان‏ها و خبرگیری و استراق سمع داشتند و بعداً منع شدند.(6)
7- با بعضی از انسان‏ها ارتباط برقرار می‌کردند و با آگاهی محدودی که نسبت به بعضی از اسرار نهانی داشتند، به اغوای انسان‏ها می پرداختند.(7)
8- میان آن‏ها افرادی یافت می شوند که از قدرت زیادی برخوردارند، همان گونه که میان انسان‏ها چنین است.(8)
9- قدرت بر انجام بعضی از کارهای مورد نیاز انسان را دارند.(9)
10- خلقت آن‏ها روی زمین قبل از خلقت انسان‏ها بوده است.(10)

از آیات قرآن استفاده می ‏شود، بر خلاف تصور مردم که آن‏ها را «از ما بهتران»  می‌دانند، انسان برتر از آن‏ها است، به دلیل این که تمام پیامبران الهی از میان انسان‏ها برگزیده شدند. جنّیان به پیامبر اسلام که بشر بود، ایمان آوردند و از او پیروی کردند. اصولاً واجب شدن سجده در برابر آدم بر شیطان (که بنا به تصریح قرآن از بزرگان طایفه جن بود)(11) دلیل بر فضیلت نوع انسان بر جن می‌باشد.

جهات خرافی و غیر منطقی به این موجود داده شده که وقتی جن گفته می ‏شود، بعضی از خرافات با آن تداعی می ‏شود، از جمله این که : آن‏ها را با شکل های غریب و وحشتناک Tموجوداتی دُم دار و سم دار می کشند و اینان را موذی و پر آزار، کینه توز و بدرفتار می دانند که ممکن است از ریختن یک ظرف آب داغ در یک نقطه ی خالی، خانه ‏های بسیاری را به آتش کشند!!

نکته ی قابل توجه اینکه ؛ هیچ دلیلی بر انحصار موجودات زنده به آن چه می بینیم نداریم، بلکه دانشمندان علوم طبیعی می گویند موجوداتی را که انسان با حواس خود می تواند درک کند، در برابر موجوداتی که با حواس ، قابل درک نیستند، ناچیز است. بنابراین موجودات و حقایقی وجود دارند که اگر چه به حس انسان داخل نمی‌شوند، اما حقیقتاً وجود دارند.

آیا جنیان پیغمبرانی از جنس خود داشته ‏اند؟

در قرآن مجید آمده است که در قیامت به خلایق خطاب می‏ شود: «ای جمعیت جن و انس! بگو رسولانی از خودتان به سوی شما نیامدند که آیات مرا برایشان بازگو می ‏کردند و از چنین روزی شما را بیم می‌دادند؟!»(12) ولی بیشتر مفسران بر آن هستند که کلمه «منکم» (از شما) دلیل بر این نیست که پیامبران هر دسته، از جنس خودشان می باشند. این را نظیر آیه ی«یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان»(13) گرفته ‏اند که مروارید و مرجان فقط در آب‏های شور حاصل می‌شود اما در آیه ، به آب‏های شور و شیرین نسبت داده شده است. نیز در عرف مردم گفته می‌شود نان و شیر خوردم، حال آن که خوردن فقط مربوط به نان است و شیر آشامیده می شود، پس می‌تواند منظور از رسولان، رسولان انسانی باشد که برای هدایت انسان و جن آمدند.

در حدیثی از امیرمؤمنان(ع) آمده که پیامبری به نام یوسف به سوی آنان برانگیخته شد، ولی او را کشتند، اما بین مفسران و اندیشمندان اختلافی نیست که پیامبر اکرم (ص)برای جن و انس مبعوث بوده و عده ‏ای از جنیان طبق آیات و روایات متواتر به حضرت ایمان آورده و مسلمان شده ‏اند. چگونگی مسلمان شدن جمعی از آنان در بعضی از روایات آمده است.

از روایات استفاده می شود که پیامبر و ائمه ، نمایندگانی از خود آن‏ها برایشان می گماشتند. نیز بعضی از آن‏ها داوطلبانه از محضر پیامبر مطالبی می آموختند، سپس به تبلیغ آن در قوم خود می پرداختند.

دیدن جن
جن از موجودات مجردی است که در جهان مادی از چشم انسان پنهان است، اما مشاهده آنها برای برخی به اذن الاهی امکان‌پذیر است. در قرآن نیز به طور صریح به رؤیت جن اشاره نشده، اما طبق ظاهر برخی از آیات، جن‌ها ما را می‌بیند ولی ما آنها را نمی‌بینیم. خداوند متعال در سوره ی اعراف، آیه ی 27درباره ی بر حذر داشتن بنی آدم از شیطان و اتباع او می‌فرماید: «انه یراکم هو و قبیلُه مِن حیثُ لا تَرَونَهم». 

جن از نظر قرآن مانند فرشته، موجودی نامرئی است ولی گاهی به صورتی ممثّل و قابل رؤیت می‌شود. داستان حضرت سلیمان در قرآن و خدمت جنّ‌ها به آن حضرت، از قبیل ساختن کاخ‌ها و تمثال‌ها (سبأ، 12و13)
و همچنین جریان لشکرکشی او به مملکت سبأ که عفریتی از جن به وی گفت: «من تخت ملکه سبأ را قبل از آنکه از جای خود حرکت کنی نزد تو می‌آورم» (نمل، 17ـ39) نمایانگر تجسم جنّ به صورت‌های دیگر است، زیرا جن از صور مثالی است که به اذن خداوند می‌تواند به هیأت انسان یا به هر شکل دیگری از جمله حیوانات درآید.

شیخ بهایی معتقد است، جنّ‌ها می‌توانند به صور گوناگونی درآیند و یا از صورتی به در شوند و به دیگر صورت‌ گردند. (عاملی، 1363: 422) جنّ‌‌ها وقتی پیش داود(ع) ظاهر شدند تا او را به سهو و خطای خود مطلع کنند، در قالب صور مثالی بودند.
و مهمانان حضرت ابراهیم(ع) که به وجود اسحاق بشارت دادند و بعد از آن به دیار قوم لوط رفته، آن بلاد را خراب کردند نیز در قالب صور مثالی بودند و از طعام ابراهیم(ع) هم نخوردند؛ از این بیان ظاهر می‌شود که ادراک اشباح و صور مثالی با چشم ممکن است. (هروی، 1363: 196) (البته طبیعی است که باید سنخیت ،موجود باشد)
در قرآن از تمثل و به صورت بشر درآمدن ملک سخن رفته است، مانندِ ظهور جبرئیل(ع) برای حضرت مریم(ع) و آمدن ملائکه نزد حضرت ابراهیم(ع) و بشارت دادن به تولد اسحاق(ع).

منظور از تمثل چیست؟
تمثل یعنی تجلّی و ظهور چیزی برای انسان به صورتی که انسان با آن آشنایی دارد. (عالم مثال آن است که مادی نیست اما آثار ماده همچون شکل و وضع ورنگ و... را دارد ،مثل  خواب که نوعی تمثل است ویا عالم خیال و...)
 راغب اصفهانی می‌گوید:
والمثل عبارة عن قول فی شیئ یشبه قولا فی شیئ آخر بینهما مشابهة لیبیّن احدهما الآخر ویصوّره  (راغب اصفهانی، ذیل کلمه مثل)

بنابراین منظور از تمثل جن، شیطان و ملک که موجودات نامرئی هستند، تغییر ماهیت آنها نیست بلکه قوه ادراک انسان آنها را به صور مختلف، مجسّم و از طریق حواس خود رؤیت می‌کند بدون آنکه تبدل ماهیتی صورت بگیرد، مانند ظهور جبرئیل(ع) برای حضرت مریم(ع) به صورت بشر که در قوای ادراکی آن حضرت، وی را به صورت محسوس یافت، اما در خارج از ادراک ایشان صورتی غیر صورت بشر داشت.
ملاصدرا فرایند تمثّل را این‌چنین شرح می‌دهد:
فرشته و شیطان دو صورت دارند؛ صورت حقیقی و صورت اضافی، که صورت حقیقی آن دو را جز به نور نبوت، ادراک نتوان کرد، چه رسول الاهی(ص) از جبرئیل خواست تا خود را بر صورت حقیقی به او بنماید، او را وعده به کوه حرا داد، در آنجا جبرئیل بر او ظاهر شد، در حالی‌که کرانه خاور و باختر را سراسر گرفته بود، بار دیگر او را در سدر?‌المنتهی به صورت خود مشاهده نمود، گاهی نیز او را به صورت اضافی می‌دید که معمولاً ممثّل به صورت دحیه کلبی که مردی نیکوچهره و از صحابه بود مشاهده نمود و شیطان نیز در بیداری برای آن حضرت ممثّل می‌گشت لذا با چشم خود او را می‌دید و سخنش را می‌شنید و آن قایم مقام حقیقت صورت وی و وجود اضافی اوست. (صدرالدین شیرازی، 1366: 531)

برخی نیز بر امکان رؤیت جن با چشم انسان، در حد سالکانی که ابتدای سلوک را پشت سر گذاشته و به مقاماتی رسیده‌اند، تأکید دارند. (طبری، 1363: 5، 52 ـ54)
چگونه جنیان می توانند به شکل‏های مختلف در آیند؟
جنیان موجود مادی و دارای اجسام لطیفی هستند که قدرت دارند به شکل‏های مختلف در آیند و گاهی هم خداوند به حسب مصالح آن‏ها را به صورت‏های گوناگون در می آورد.
خداوند به آن‏ها چنین قدرتی داده که به هر صورتی بخواهند در آیند.(14)

جنیان موجودات بسیار لطیف و انعطاف پذیری اند  مانند هوا که قابل انبساط و انقباض هستند. گاهی به صورت آدم، گاهی موجودات کوچک، گاهی موجودات بزرگ با بدن‏ها و چشم‏ها و موهای عجیب نمودار می شوند؛ یعنی ظاهر شدن برای انسان به صورتی خاص، نه آن که (همچنان که گفته شد)از ماهیت حقیقی خود خارج شوند و تغییر ماهیت دهند، بلکه به این معنا در قوه ی حس و ادراک انسان به صورت‏های مختلفی محسوس می شوند، بدون آن که تغییر ماهیتی صورت گیرد.

ارتباط با جنیان:
از روزگاران قدیم بین انسان و جن، شیوه ‏های مختلفی از روابط بوده است. بعضی از گونه ‏های این روابط را که در قرآن و روایات و سخنان دانشمندان ذکر شده اشاره می کنیم:
الف) پناه بردن به جن:
در قرآن مجید آمده «و همانا مردانی از انس به مردانی از جن پناه می بردند، پس به سختی‏های ایشان می افزودند».(15)

رسم عرب چنین بود که هرگاه به بیابان هولناکی می رسیدند، به جن آن وادی پناه می بردند. در اسلام از این کار نهی شده و باید به خدا پناه برد که آفریننده ی جن و غیر جن است. در بعضی روایات توصیه شده که در چنین مواقعی خوب است اذان بگویید تا از شر جنیان سرکش در امان بمانید.(سفارش علما ی دین است که از ارتباط با اجنه ویا ادامه ی ارتباط  وپناه بردن به آنان بپرهیزید).
ب) تسخیر جن:
بین فقها اختلاف است که آیا جایز است جنیان را تسخیر کرد و آن‏ها را به خدمت گرفت؟
در این باره نظر قطعی و دقیق ارائه نشده، در مجموع می توان گفت اگر این کار نسبت به مؤمنان جن باشد و مایه ی آزارشان گردد، جایز نیست، ولی اگر مایه آزارشان نشود، روا می‏باشد.
البته به کارگرفتن آن‏ها برای کارهای نامشروع حرام است.

برای مطالعه ی  بیشتر به کتاب جن و شیطان، تحقیق قرآنی، روایی و عقلی، تألیف علی‌رضا رجالی تهرانی رجوع کنید./.

پی‌نوشت‏:
1. الرحمن (55) آیه 15.
2. آیات مختلف سوره جن.
3. آیات سوره جن و الرحمن.
4. جن (72) آیه 11.
5. همان، آیه 15.
6. همان، آیه 9.
7. همان، آیه6.
8. نمل (27) 39.
9. سباء (34) آیه 12 - 13.
10. حجر (15) آیه 27.
11. کهف (18) آیه 50.
12. انعام (6) آیه 130.
13. الرحمن (55) آیه 22.
14. دائرة المعارف تشیع، ج 5، ص 450 - 452.
15. جن (72) آیه 6.